Termik Santrallerde İş Sağlığı ve Güvenliği: Riskler, Prosedürler ve Teknik Önlemler

Termik santraller (kömür, doğalgaz ve kombine çevrim), küresel enerji arzının omurgasını oluştururken, barındırdıkları kompleks tehlike sınıfları nedeniyle endüstriyel güvenliğin en üst seviyede tutulması gereken tesislerdir. Yüksek basınçlı buhar hatlarından kimyasal proseslere, devasa türbin şaftlarından patlayıcı toz ortamlarına kadar uzanan risk haritası, bu tesislerde proaktif bir güvenlik kültürünü zorunlu kılar. Termik santrallerde iş sağlığı ve güvenliği (İSG) yönetimi; sadece yasal bir zorunluluk değil, mühendislik disiplini ve operasyonel sürekliliğin temel taşıdır. Bu rehberde, santral işletme ve bakım süreçlerindeki kritik riskleri ve hayat kurtaran teknik önlemleri A’dan Z’ye inceleyeceğiz.

Termik Santrallerde Kritik Risk Faktörleri

Bir termik santralin enerji üretim döngüsü, potansiyel enerjinin kinetik ve elektrik enerjisine dönüştürüldüğü, son derece tehlikeli bir süreçtir. İş kazalarının kök nedenleri incelendiğinde fiziksel risk faktörleri öne çıkar.

• Basınçlı Kaplar ve Yüksek Sıcaklık: Santrallerdeki kazanlar, buhar türbinleri ve boru hatları süperkritik basınçlarda ve 500°C’yi aşan sıcaklıklarda çalışır. Basınçlı hatlarda oluşan kaçaklar, görünmez bir bıçak gibi ölümcül olabilir.

• Yüksek Gürültü ve Titreşim: Türbin dairesi, jeneratörler, kömür değirmenleri ve fanlar, 85 dB(A) sınırını aşan yüksek gürültü kaynaklarıdır. Bu durum, sadece işitme kaybı değil, iletişim eksikliğine bağlı ikincil kazaları da tetikler.

• Hareketli ve Döner Ekipmanlar: Dakikada binlerce devirle dönen şaftlar, konveyör bantları ve dişli sistemleri, uzuv sıkışması riskini barındırır.

Kazan ve Türbin Dairesi Güvenliği

Santrallerin planlı bakım duruşları (overhaul) veya arıza müdahaleleri, İSG risklerinin zirve yaptığı dönemlerdir.

Kazan Bakımı ve Kapalı Alan Çalışmaları

Kazan içine giriş gerektiren bakım faaliyetleri, kapalı alan çalışmaları prosedürüne tabidir. Bu alanlarda oksijen yetersizliği, toksik gaz birikimi (CO, H2S) ve termal stres riski yüksektir.

• Giriş öncesi mutlaka atmosferik gaz ölçümü yapılmalı ve sürekli havalandırma sağlanmalıdır.

• Dışarıda mutlaka iletişimi sağlayan bir “Gözcü” bulunmalıdır.

Radyografik Testler ve Yüksekte Çalışma

Kazan borularının ve kaynak dikişlerinin kontrolünde kullanılan Radyografik Testler (RT), ciddi radyasyon riski taşır. Ayrıca, kazan içi iskele kurulumları ve baca bakımları, yüksekte çalışma risklerini beraberinde getirir. Paraşüt tipi emniyet kemeri ve yaşam hatlarının kullanımı hayati önem taşır.

Kimyasal Riskler ve Kömür Sahası Yönetimi

Özellikle kömürlü termik santrallerde, yakıt hazırlama ve su şartlandırma üniteleri özel önlemler gerektirir.

Kömür Tozu ve ATEX (Patlamadan Korunma)

Kömür değirmenleri ve transfer bantlarında oluşan ince kömür tozu, yüksek derecede patlayıcıdır. Tesisin patlamadan korunma dokümanına (ATEX) dokümanına uygun olarak Ex-proof ekipman kullanımı ve toz bastırma sistemlerinin aktif olması şarttır. Kömür tozu patlaması, domino etkisiyle tüm tesisi tehdit edebilir.

Kimyasal Maruziyet ve Lejyonella

• Su arıtma tesislerinde kullanılan asitler, kostikler ve hidrazin gibi kimyasallar, ciddi kimyasal maruziyet ve yanık riski oluşturur.

• Soğutma kuleleri, biyolojik bir risk olan lejyonella riski açısından periyodik olarak dezenfekte edilmeli ve izlenmelidir.

Hayat Kurtaran Prosedürler: EKED (LOTO) ve İş İzin Sistemi

Mekanik ve elektriksel tehlikelerin kontrol altına alınmasındaki en etkili yöntem, enerjinin izole edilmesidir.

• EKED (LOTO) Sistemi: Bakım yapılacak ekipmanın enerjisinin kesilmesi, kilitlenmesi, etiketlenmesi ve enerjisizliğin denenmesi adımlarını kapsar. Unutmayın; sadece şalteri indirmek yetmez, fiziksel kilitleme şarttır.

• İş İzin Sistemi (PTW): Sıcak işler (kaynak, kesim), kazı çalışmaları veya yüksek gerilim hattı müdahaleleri, yetkili amirlerin onayladığı yazılı iş izin formları olmadan asla başlatılmamalıdır.

Termik Santral Risk ve Önlem Tablosu

Termik santrallerde sürdürülebilir enerji üretimi, ancak sürdürülebilir bir güvenlik kültürü ile mümkündür. Termik santrallerde iş sağlığı ve güvenliği süreçlerinde taviz vermek, telafisi olmayan can kayıplarına yol açar. “Sıfır İş Kazası” hedefine ulaşmak; doğru mühendislik kontrolleri, eksiksiz KKD kullanımı ve tavizsiz uygulanan EKED prosedürleri ile mümkündür.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

1. Termik Santrallerde İş Sağlığı ve Güvenliği riski nedir?

En büyük risk, kontrolsüz enerji boşalımıdır. Yüksek basınçlı buhar kaçakları, elektrik çarpmaları ve kömür tozu patlaması gibi olaylar, toplu ölümlere yol açabilecek potansiyeldedir.

2. EKED (LOTO) sistemi termik santrallerde nasıl uygulanır?

Bakım öncesi ekipmanın enerjisi (elektrik, buhar, hidrolik) kesilir. Kesici vanalar veya şalterler her çalışan tarafından kendi kilidiyle kilitlenir. “Dikkat Bakım Var” etiketi asılır ve çalışmaya başlamadan önce mutlaka enerjisizlik testi yapılır.

3. Kazan içi çalışmalarda nelere dikkat edilmelidir?

Kazan içi kapalı alan statüsündedir. Giriş öncesi İş İzni (PTW) alınmalı, içerideki oksijen ve toksik gaz seviyeleri ölçülmeli, cüruf düşmesine karşı önlem alınmalı ve 24 Volt güvenli aydınlatma kullanılmalıdır.